Rusland voor de synthese

A. Schapowalow: Erinnerungen eines Arbeiterrevolutionairs. Bd. I. Auf dem Wege zum Marxismus. Bd. II. Illegal. - Berlin. 1930, 1932. Mopr-Verlag.

TALRIJKE publicaties verschenen de laatste jaren over het Rusland van nu. Dreiser, Panaït Istrati, Knickerbocker, Louis Aragon brachten in verschillende vormen verslag uit. Tegen! Voor! De pseudo-objectieven bleven verdrongen partijdig. Doch welhaast geen schrijver die vergat, zij het desnoods in eenige regels, zijn opinie omtrent ‘het land’ of ‘het’ plan kenbaar te maken. Greshoff schreef voor eenige maanden: ‘'k Heb vierkant lak aan 't vijfjarenplan en Hitler vind ik een vulgaire man. Gide, die in zijn onlangs gepubliceerde Berlijnsche dagboeknotities den ‘vulgairen man Hitler’ geen woord wijdde, schreef: ‘Je voudrais crier très haut ma sympathie pour l'U.R.S.S. et que mon cri soit entendu ait de l'importance. Je voudrais vivre assez pour voir réussir cet énorme effort; son succès que je souhaite de tout mon âme, au quel je voudrais pouvoir travailler. Voir ce que peut donner un état sans religion, une société sans cloisons. La religion et la famille sont les deux pires ennemis du progrès.’

Minder talrijk zijn de publicaties omtrent het Rusland voor de synthese, althans van de krachten in dat Rusland, die deze synthese mogelijk maakten. Wel kregen wij door Wera Figner en Sawinkow in hun boeken ‘Nacht über Russland’ en ‘Das weisse Pferd’ een beeld van den strijd der Narodowolzen; doch deze strijd, hoe moedig en met welke groote opofferingen hij ook door een groep intellectueelen gevoerd werd, vermocht toch niet werkelijk en bestendig in de geschiedenis in te grijpen.

De twee banden herinneringen van Schapowalow, niet-schrijver, fabrieksarbeider en kundig vakman der revolutie brengen daarom veel onbekends uit dit nog vrijwel onontgonnen gebied. Schapowalow groeide in de nog half boersche peripherie van het Petersburg van omstreeks 1880 op, als zoon van een verzopen en godsvruchtig proletariër, die er als officiersdienaar volkomen onder geraakt was. Zijn vroegste herinneringen hangen met werkplaatsen en fabrieken van de voorstad samen, het monotone treurige fluiten bij het begin en het stoppen van het werk, de hamerslagen op het metaal, het lawaai, het ratelen van de machines, de geweldige arbeidersmassa's, wier levende stroom zich 's morgens in de fabriek en 's avonds uit de fabriek spoedde en alle straten vulde. Ook Schapowalow wordt automatisch in deze massa opgenomen, wanneer hij als leerjongen in een spoorwegwerkplaats belandt. Daarna volgt een metaalfabriek.

Om de weerzinwekkende stompzinnigheid van het vermaak der bijna in dierlijke omstandigheden levende fabrieksarbeiders te ontvluchten, leest Schapowalow religieuse werken en belandt bij de popen. Een arbeidsdag van vijftien uur, de smartelijke dreigende gedichten van Njekrassow, een op aziatisch peil neergedrukt accoordloon, brengen Schapowalow al spoedig in het kamp der Narodowolzen. In een arbeiders-avondschool raakt hij in verbinding met klassegenooten, die reeds in den strijd staan. Hij blijkt een bruikbaar lid van het illegale partijapparaat en verricht veel en nuttig werk in de geheime drukkerij van Lachta.

Men beperkte zich in deze drukkerij niet uitsluitend tot het vervaardigen van theoretisch werk en brochu-

res, ook litteratuur, die de arbeiders in beweging bracht, werd hier gedrukt, zooals ‘De Wevers’ van Gerhart Hauptmann.

In deze periode gaat de 23-jarige Schapowalow over naar de Marxisten, hij treedt in het door Lenin opgerichte ‘Kampfverband’. Na de weversstaking van 1896, waaraan hij een groot aandeel had, wordt hij gevangen gezet in de Peter en Paul vesting tot 1898, hierna volgt zijn verbanning naar Siberië, naar Tessj, district Minussinsk. Ongetwijfeld is deze periode voor Schapowalow's verdere ontwikkeling van de grootste beteekenis, vooral door de nabijheid van Lenin, in het nabijgelegen Schuschenskoje. Wanneer Lenin op de bijeenkomsten der bannelingen met Schapowalow het organiseeren van geheime drukkerijen bespreekt, opent hij tegen Lengnik een fel debat over het neokantianisme en reeds hier ving Lenin zijn historisch materialistisch strijdschrift ‘Materialismus und Empiriokritizismus’ aan.

In het tweede deel van deze herinneringen: ‘Illegal’ brengt Schapowalow ons opnieuw in Rusland, rusteloos de vicieuze cirkel van den revolutionnair vervolgend: agitatie, vervolging door oekrana, terechtstelling of verbanning of gevangenis, vlucht, agitatie. Batum, de petroleumstad, neemt hem thans op als arbeider in een vatenfabriek. Ontstellend is de nauwkeurige beschrijving van de wijze waarop in deze malaria-stad geleefd en gewerkt werd.

Zelden kan de agitator Schapowalow zich lang op één plaats staande houden. Nu gaat de reis naar het noorden. Belangrijke industriegebieden als Iwanowo-Wosnessenk, Wischni-Wolotschok en in 't bizonder Twerj wachten op bewerking. Ondanks een zware ziekte blijft Schapowalow zijn werk in de bedrijven voortzetten. Na demonstraties tegen den Japansch-Russischen oorlog volgen weer acht maanden gevangenis. Vervolgens Jekaterinoslaw, dat hij snel moest verlaten, omdat in Odessa groote dingen te gebeuren staan. Het is thans 1905 en de zoo smadelijk door Rusland verloren oorlog, doet zich sterk gevoelen. Stakingen in steden door het geheele land, ontevredenheid op de vloot, onbetrouwbaarheid bij het leger, onverstoorbare bedrijvigheid bij de Bolsjewiki. Dan de opstand van de ‘Potemkin’. De brief van Lenin, ‘om in het uiterste geval desnoods de regeeringsgebouwen te bombardeeren’. Timofej doet een vergeefsche poging aan boord van de kruiser te komen om een gemeenschappelijke actie met de stakende arbeiders in de stad te beramen. Het garnizoen is uit angst voor overloopen naar de opstandelingen buiten Odessa teruggetrokken. Doch de situatie verloopt door de aarzelende houding van den menschewik Michail (zooals de 20 Juli 1932 in Berlijn zonder gevolgen verliep door de aarzelende houding van den menschewik Severing). Lenin's raad wordt niet opgevolgd. De kruiser moet de wijk naar Rumenië nemen. Na Odessa is Schapowalow in Charkow, waar de universiteit het middelpunt der opstandige energiën vormt, hier worden barrikaden gebouwd en vindt de vertwijfelde strijd plaats om de Helfferich-Sade fabriek.

Tot dusver was het gebruikelijk, dat diplomaten, ministers en filmsterren herinneringen schreven. Ditmaal heeft een arbeider zich daaraan gewaagd. De oorspronkelijkheid van zijn ontwikkeling en van zijn stof weerspiegelt zich in den vorm van de krachtig geschreven memoires. Schapowalow is er in geslaagd, niet alleen zijn naaste omgeving doch het geheele Rusland van voor de synthese, menschen, steden en natuur, met een zeldzame kleurenbeheersching voor ons in beeld te brengen zonder daarbij in eenig opzicht schematisch te worden of in gemeenplaatsen te vervallen

J. GANS