Toelichting

Schandaal in Holland 

[…] De roman was in september 1939 uitgekomen bij uitgeverij Leopold in Den Haag en opgedragen aan Hugo Samkalden. Bovenaan de titelpagina staat in cursieve hoofdletters, tussen twee liggende streepjes: DE ONZEKEREN. De uitgever gaf het boek de volgende flaptekst mee: ‘Schandaal in Holland laat in romanvorm een belangrijk Nederlander voor ons leven, waarvan bijna iedereen den naam, doch vrijwel niemand meer dan dien naam kent. Onno Zwier van Haren, de vriend en Kamerheer van Prins Willem den Vierde, Minister van Staat en met zijn broeder Willem, onze belangrijkste dichters uit de 18de eeuw, wordt op het toppunt van zijn macht het slachtoffer van een dergelijk schandaal, als Den Haag ook in later eeuwen niet gekend heeft. Het familieleven van den Frieschen edelman in de hofstad, waar politiek en onderling gekonkel tot zulke afschuwelijke gevolgen leiden, is door Du Perron met veel kennis van zaken en met den hem eigen humor en geest geteekend. Een roman, die wijze lessen inhoudt, zoowel over het karakter der 18de eeuw, als over de onuitroeibare residentie-atmosfeer.’

Kort samengevat, gaat Schandaal in Holland over de politieke uitschakeling van de regent Onno Zwier van Haren (1713-1779), op grond van al dan niet vermeende incestueuze betrekkingen met zijn dochtertje. De roman was bedoeld als de eerste steen van een groot gebouw: de reeks De Onzekeren. De oorspronkelijke opzet van dit ambitieuze verhalenproject dateert uit 1929. Du Perron had de bedoeling een aantal historische novellen te laten culmineren in schetsen waarin hijzelf en personen uit zijn omgeving zouden optreden. Enkele schetsen waarin het autobiografische aspect een rol speelt zijn voltooid: ‘…E poi muori’, ‘Dialoog’, ‘Scenario tegen de vrijheid’ en de twee verhalen die zijn samengevat onder de titel ‘Bij wat Stendhal noemt “energie”’. Van sommige andere schetsen is een aantal bladzijden geschreven, maar van de meeste zijn slechts notities of aanzetten bewaard.

Het is niet duidelijk hoe Du Perron de overgang van historische novellen via de fantasie naar autobiografisch gekleurde schetsen had willen vormgeven. Wel kunnen we ervan uitgaan, dat hij ook zichzelf en tijdgenoten wilde zien in het licht van hun historiciteit, in hun bepaald-zijn door tijd en omstandigheden. Een bekende verklaring omtrent zijn intentie met De Onzekeren is zijn uitspraak, dat zijn personages ‘voortdurend onzekeren [zullen] zijn; het zijn drama’s van menschelijke onzekerheden uit den aard van ’t beestje voortspruitend, en de heele reeks zal zoo’n beetje moeten bewijzen dat “de vrije wil” iets zeer relatiefs is hier op aarde.’ In de roman Schandaal in Holland, de voltooide verhalen en overgeleverde fragmenten hebben de personages betrekkelijk weinig keuzevrijheid: hun handelen wordt bepaald door factoren binnen of buiten henzelf die zich grotendeels aan hun controle onttrekken. In oudere schema’s was er nog niet sprake van een roman over Van Haren. De reeks had moeten beginnen met een verhaal van drie officieren in Rusland, dat zich zou afspelen tussen 1825 en 1830. Tijdens zijn Indische jaren was Du Perron echter gefascineerd geraakt door de figuur van Dirk van Hogendorp (1761-1822), wiens geschiedenis als verlicht koloniaal bestuurder en generaal van Napoleon de reeks prachtig zou kunnen openen. In het Landsarchief vond hij veel boeiend materiaal over Van Hogendorp. Bij het bestuderen van diens jeugd stuitte hij op een Deductie van Onno Zwier van Haren, de grootvader van Dirk van Hogendorp. In deze en volgende deducties verdedigde Van Haren zich tegen de beschuldiging van zijn schoonzoons Willem van Hogendorp en J.A. van Sandick dat hij zijn jongste dochtertje zou hebben misbruikt. De tegenpartij reageerde met replieken, die ook bewaard zijn gebleven, benevens allerlei getuigeverklaringen en andere officiële documenten. De materie boeide Du Perron zodanig, dat hij besloot De Onzekeren te beginnen met een novelle over dit zedenschandaal en de nasleep ervan. Zo kon hij als voorbereiding op de andere verhalen een treffend beeld schetsen van de achttiende eeuw. In februari 1938 stelde hij zich de novelle voor als ‘een soort proloog voor De Onzekeren als geheel’. In opzet was er gerekend met verhalen van ongeveer dertig bladzijden lang, maar Du Perrons documenteerwoede leverde zoveel materiaal op, dat zijn proloog de lengte van een novelle ruimschoots overschreed. Het werd een roman, die in de eerste druk 213 pagina’s telde.

Du Perron bezat wat Annie Romein-Verschoor heeft genoemd ‘de hartstocht en de bekwaamheid [...] van den archivaris’. Het tekent de aard en de inzet van zijn schrijverschap dat hij erop stond zich uitputtend te documenteren voordat hij ertoe overging om de stof te schiften en met behulp van de verbeelding zodanig te arrangeren, dat de historische essentie naar voren zou komen. Typerend is zijn uitlating in een brief, over het Van Hogendorp-materiaal dat hij vond: ‘De stof is te rijk! en ik ben geen Slauerhoff die er maar naast fantaseert, ik moèt weten wat daar in al die paperassen aan waarheid ligt.’

naar hele biografie

Uit Batten/Stols:

1939

26. SCHANDAAL IN HOLLAND

[Uitgeversmerk] 's-Gravenhage MCMXXXIX, H. P. Leopold's Uitgevers-Mij N.V.

224 blz. I 4 x 20, 5. Omslagteekening in blauw en violet op wit papier naar een teekening van Thomas Nix. Halflinnen band in bordeaux-rood met goud gestempeld; platten van imitatie-perkament met bordeaux-rood bedrukt : E. du Perron [teekening] Schandaal in Holland.

Eerste deel van de serie: De Onzekeren. Op de titelpagina staat „De Onzekeren" gedrukt boven den titel van het boek. Opdracht : Aan Hugo Samkalden. Op biz. 212-213 een „Noot" van E. d. P.

N.B. Als 2de deel in de serie „De Onzekeren" zou verschijnen de Van Hogendorp-roman „Zich Doen Gelden". Hiervan werden slechts twee hoofdstukken in de nalatenschap van den auteur aangetroffen en in „Groot Nederland" , van Oct.-Nov.1940 gepubliceerd.

naar hele bibliografie

Aantekeningen

In Du Perron’s nalatenschap is een voor herdruk bewerkte versie van de eerste druk van Schandaal in Holland aangetroffen. Deze versie is uitgangspunt geweest voor de tekst zoals die is opgenomen in het Verzameld werk (Amsterdam, G.A. van Oorschot, 1954, deel 3, p. 543-688).

Van Schandaal in Holland is een toneelbewerking gemaakt door Guus Vleugel en Ton Vorstenbosch. De betreffende tekst is uitgegeven door International Theatre Bookshop / Toneelgroep Centrum (Amsterdam, 1983; 83 bladzijden).

Van de eeste druk van dit werk zijn bij de DBNL scans, een pdf en een ongecorrigeerd OCR-bestand beschikbaar. Klik hier.