Saídjah's lied in het maleis

Het lijkt mij niet ongewenst hier nog de volgende documenten te geven, in verband met Multatuli's kennis van het maleis*. In noot 6 van de Havelaar vertelt Multatuli immers dat hij het lied van Saïdjah oorspronkelijk in die taal had geschreven en voegt daaraan toe: ‘Waar dat stuk beland is, weet ik niet, en op dit oogenblik zie ik geen kans het in die taal te maken. Waarschijnlijk ligt het in een der koffers of pakken papieren die ik na m'n vertrek van Lebak op m'n verdrietige Odyssee hier en daar moest achterlaten... Ik denk dat bedoeld stuk voor den dag zal komen na m'n dood, als ik niet meer daar wezen zal om te vragen hoe men er aan gekomen is?’

Na het schrijven van deze noot moet hij die maleise lezing dan toch hebben teruggevonden, want het Multatuli-museum bezit het document in kwestie; er zijn zelfs verschillende lezingen van de maleise romance.

In de eerste plaats een vel papier waarop - links in arabische karakters, rechts in Multatuli's eigen hand een transcriptie in latijnse karakters - een maleis gedicht dat de ‘grondtekst’ van Saïdjah's lied geweest moet zijn. Daaronder heeft Multatuli een lijstje gezet met verklaring van de voornaamste woorden; op de achterkant van het vel een vertaling in nederlands proza. Dat het gedicht ook in arabische letters op het vel voorkomt en dat, zowel in de transcriptie als in de prozavertaling, woorden werden opengelaten, wijst op een maleise tekst die niet van Multatuli zelf is en waarop hij verder geborduurd heeft toen hij zijn gedicht schreef. Ik laat hier van

deze kennelijk oudste lezing de transcriptie en vertaling in Multatuli's hand volgen*.

Aan Adinda

Ik zit aan den oever van de rivier, ik hoor de speeltuigen vrolijk klinken, de mannetjes(vogels) klagen (weenen) in de djatiebosschen, (en) reeds lang is mijn hart bedroefd; boven de bergen (en) onder den hemel zie (ik) de bosschen en aanschouw ik de heuvelen; een enkele vogel (is) door den mensch gevangen, (en) er ontbreekt niets aan mijn verdriet. De laan der betelboomen schittert en glinstert en ik vertoef (hier) geheel alléén; de mensch wordt (ik word) bedwelmd (geraakt in verrukking) door kussen, en men wordt (ik word) (daardoor) hevig aangedaan (heb daarmede medelijden). De sterren schitteren door de heggen; Adinda, kom (toch) bij mij, ik begeer (zoo) zeer hevig een schat (opdat) ik mijne droefheid verlieze; [open regel] En vroeger was er [open] waar nu [open] loopt, (en) de Melattie waassemde vroeger dezelfde geuren uit, (maar) (nu)speelt de wind (met) de verwelkte bladen. - Wanneer de maan vol (zal wezen), blijf (dan toch) o maan, niet lang bewolkt, (want) wanneer de maan wederom uit de kirn zal rijzen, dan eerst (zal) Adinda eveneens (wederkomen)54.

Uit noot 145 van de Havelaar blijkt dat Multatuli in 1875 vernam dat de heer Wiersma, zendeling in de Minahassa, de Saïdjah-episode in het maleis vertaald had; hij zegt dan: ‘Het doet me leed nooit 'n exemplaar van die vertaling onder

de oogen gekregen te hebben. Zeer in 't bijzonder had ik zoo gaarne dat lied in 't Maleisch weergezien. Het mijne begon: liatlah badjing tjari penghidoepan, enz. Dit herinner ik mij, maar van 't vervolg niet veel meer’. - Het is het tweede lied dat Saïdjah in de beroemde episode neuriet; niet dat met het refrein: ‘Ik weet niet waar ik sterven zal’, maar het andere, dat begint met: ‘Zie hoe de badjing zijn levensonderhoud zoekt’ en waaraan Multatuli laat voorafgaan: ‘Het ware mij liever u zijn lied te kunnen voorlezen in 't maleisch, dat italiaansch van het Oosten, doch ziehier de vertaling’.

Van dit lied bezit het Multatuli-museum in het maleis 2 afschriften. Het kennelijk oudste is in Multatuli's eigen hand en in ouderwetser spelling (u voor oe, o voor oe, etc.). Misschien heeft Multatuli, er later niet meer zo op vertrouwend als toen hij het pas vervaardigd had, het wegraken ervan voorgewend om het niet te publiceren. Hier volgt het toch, volgens de lezing in Multatuli's handschrift*.