gezonde autarkie
door karel roosterman

Na de materieele begint de contra-revolutie in Duitschland de geestelijke krachten te fascistiseeren. Na 't in bezit nemen van den staat en alle openbare diensten, en 't wegjagen (of erger) van links gerichte en ‘niet-arische’ ambtenaren, rechters, advokaten doktoren enz. komen nu de ‘niet-arische’ en links gerichte geleerden en kunstenaars aan de beurt. Na invallen en plunderingen bij wetenschapsmenschen en schrijvers van wereldreputatie volgen nu de ontslagen, 't ‘met verlof sturen’, 't wegpesten, 't afranselen (en erger) van musici, acteurs, filmspelers, regisseurs. Max Reinhardt, de groote regisseur, een stuk geschiedenis van 't Europeesch tooneel, moet vluchten. Bruno Walter, de groote dirigent, werd weggepest, Otto Klemperer, een andere niet minder groote dirigent, is afgeranseld. Erich Pommer, de befaamde regisseur van de ‘Ufa’ (de maker van 't Cabinet van Dr. Calligari, De laatste man, Variété, De Blauwe Engel, De Nibelungen e.a.) moest zijn relaties met de ‘Ufa’.... ‘afbreken’. En zoo heeft men de kranten maar op te slaan om tientallen groote namen te kunnen noemen. Een ‘gezonde autarkie’ noemen de nationaal-socialisten dat.

Overal worden de onwelgevallige ideologische krachten, zoowel in wetenschap als in kunst, ‘met verlof’ gestuurd, ontslagen, weggetrapt (of erger). De prachtig opkomende links gerichte tooneelgroep der jongeren die na Piscator's grootsche revolutionaire experimenten o.a. ‘Die

Mäusefalle’ bracht.... uit elkaar gerukt,.... bloeiende agitprops met één slag verpletterd. En zoo gaat 't maar door.

En in de plaats er voor, voor elk kunstgebied, een van bovenaf totaal nieuwe ordening: bij de ‘National Galerie’ is de commissie van deskundigen ontbonden en de vorming van een nieuwe commissie in voorbereiding; omtrent de filmproductie zal Herr Goebbels als minister van propaganda enz. eens precies regelen, welke scenario's er mogen gedraaid worden en hoè.... en zóó gedwee zijn de filmmagnaten, dat ze om vóór-censuur smeeken en hun producenten opdragen vooral rekening te houden bij 't maken hunner scenario's en filmen met de ‘nieuwe Duitsche tijdgeest’. En ook 't tooneel wordt grondig herzien en aan banden gelegd en precies voorgeschreven wàt er volgens de ‘arische’ opvatting mag gespeeld worden. En de sociaal-democratische ‘Volksbühne’ is met man en macht overgezwaaid naar de fascisten en zal onder Goebbels leiding een echt ‘nationaal’ theater worden, een ‘volkstheater’ bij uitnemendheid. Alles van bovenaf geregeld en vastgelegd en een oude vergane ideologie toegepast op moderne verhoudingen.

De wordende, groeiende, opkomende ideologie, die bij de worsteling om en de overgang naar een andere maatschappij past: de revolutionaire, moet vernietigd, terwijl daarvoor in de plaats wordt gesteld een bijna middeleeuwsche, en feodaal getinte met stadhouders, galg, kerk, veemgericht enz. Terug naar Potsdam - maar met modern bankkapitaal, moderne industrie, moderne uitbuiting, moderne bewapening en modern geraffineerde methodes van wreedheid, foltering, provocatie en wat dies meer zij....

De historische ontwikkeling der maatschappij heeft haar onverbiddelijke wetten; noodwendig groeit - na wisseling van bloedigen strijd, nederlaag, opstand, weer strijd en eindelijke zege van de onderliggende klasse tegenover de heerschende - de nieuwe maatschappij uit de oude, maar 't bewustzijn dier onderliggende klasse moet zich in die strijdverhoudingen aanpassen, onderschikken en inschakelen, en met een nieuwe groeiende ideologie dien strijd volstrijden. Als dat, al is 't voor een deel, wordt verzuimd of niet voldoende geschiedt, als een belangrijk deel der onderliggende klasse reformistisch haar heul zoekt in 't ‘uithollen van de oude en 't ingroeien in de nieuwe maatschappij’ of in 't alsmaar schuinrechts marcheeren naar ‘'t kleinste kwaad’, zoodat de maatschappelijke revolte niet volledig volbracht kàn worden, dan komt de menschheid niet verder en als 't ware in een nieuwe dampkring, doch blijft in de oude verbruikte atmosfeer hangen en wentelt, ondanks moderne outillage en techniek, onder de oude heerschers door 't stof en vuil van vergane ideologieën terug. Zoo ging 't in Italië met zijn cesaristische groet en zijn bespottelijke tendenzen van ‘terug naar 't oude Rome’, zoo gaat 't nu in Duitschland met zijn waanzinnig ‘terug naar Potsdam’, en zoo zal (‘als de Heer wil en wij leven’) 't in Holland gaan als Colijn of Zimmerman of wie ook van de bourgeoisie de ‘sterke man’ wordt om ons ‘gemeenebest’ terug te voeren naar de Staten van Holland of ‘de Zeven Provinciën’ of andere ‘oude vormen en gedachten’.

Elke verzuimde kans om de macht te grijpen brengt die macht aan de oude heerschers terug in verscherpte, reactionaire vorm.