D.H. Lawrence
De gepijnigde polygraaf

Inleiding

IK hoop voortaan in ‘Den Gulden Winckel’ een reeks beschouwingen te geven over moderne Engelsche literatuur. In de eerste plaats over ‘levende’ literatuur. Waarmee ik wil zeggen, dat ik het niet zal hebben over de minstens drie en dertig morsdoode dichtbundels, die per maand verschijnen, maar wel over een zestigsten herdruk van ‘Moby Dick’ van Herman Melville (1851), een boek waarvoor ik een jaar van mijn leven zou willen geven, indien ik het geschreven had; niet over den laatsten dichtbundel ‘The Tower’ van W.B. Yeats, den Nobelprijswinner, wiens verzen eenmaal ruischend waren van wind en water, maar nu voorbijzijgen met het bijna levenloos knisteren van droog zand in een dood uurglas; maar wèl over ‘Bad Girl’ van Vina Delmar, het heerlijke verhaal van een doodfatsoenlijke verleiding.

Ik geloof niet aan de scherpe scheiding tusschen leven en literatuur, en wanneer ik de gelegenheid krijg in een jaar een dozijn boeken te bespreken dan neem ik er twaalf, waarin de vloedgolf van het leven zóó hoog gaat, dat ik zwemmen moet om het koele hoofd boven te houden, en niet de God-weet-hoeveel-dozijn, wier zorgvuldige zinnen mij doodkalm rond de kuiten kabbelen.

*

Allereerst een kleine inleiding over den man, die in elk van zijn twintig boeken wanhopig tast naar het hart des levens, en wiens beste zinnen zonnebloemen zijn: hard zonlicht rond een zwart aardehart, in trotsche vermoeidheid openberstend bovenaan een ruwen stengel, die elk jaar met wortel en al sterft. Maar het zand sterft niet.

*

Lawrence schreef ongeveer een dozijn romans, twee bundels opstellen over psycho-analyse en onderbewustzijn, een bundel essays over klassieke Amerikaansche literatuur, een tooneelstuk en drie bundels gedichten en is desondanks in Holland zoo goed als onbekend.

*

Zijn tweede, en eerste goede, roman: ‘Sons and Lovers’ was normaal wat methode betrof: uit karakteren milieu-beschrijving bleek een donker en krachtig realisme, toegespitst op het sexueele. Hij was een kind dat opgroeide in de mijnwerkerswereld, en de deugden en gebreken van een dergelijke afstamming blijven in zijn werk zuiver behouden: hij is oorspronkelijk en fel, schamper en trotsch, zwaar van somberheid en smartelijk bewust van zijn onbedwingbare scheppingsdrift. Deze leefdrift en voortplantingsdrang is hem door haar heftigheid een ziekte, waarvan hij zich tevergeefs zoekt te bevrijden. Dit is geen warmte meer, maar schroeien en zengen, dit is geen liefde meer, maar een gevecht. Afstand kent hij niet; stelling nemen doet hij niet; dag en nacht strijdt hij met de werkelijkheid op den korten afstand, lijf aan lijf; een oneindig aantal malen raakt hij verward en moet zich uit die ‘clinch’ gehavend loswringen. Door het gewelddadig zoeken naar het hart van de werkelijkheid werden zijn handen donker

van geronnen bloed en zijn stem schamper en uitdagend. Hij wilde de werkelijkheid overmeesteren van vlakbij, met doorborenden blik en harde knoken. Elk van zijn liefkoozingen wordt door zijn overmatige heftigheid een kneuzing en met elke wonde die hij toebrengt, wondt hij zichzelf.

*

De bekentenis hiervan zijn z'n verzen, laaiend en verbrokkeld als smeulende lava. Hij weet, dat zijn verzen slecht zijn, en zijn proza soms onbeholpen van heftigheid; hij zoekt en zoekt naar een synthese, een intooming, een kleinste gemeene veelvoud van zijn kunnen; en vindt het van buiten af. Via een landschap en een ras, die de weerspiegeling zijn van zijn ziel. Dat landschap is Mexico, zwavelgeel, ziedend van zonnedrift en overwoekerd door cacteeën; het ras dat hij, sombere Angelsaks, zoekt is eerst het Latijnsche, lachend uitkomend voor het phallische ‘geheim’; en later de Mexicaansche Indiaan, wiens voortplantingsdrift een stage gloed is, verborgen brandend achter glasharde oogen.

*

Lawrence in ‘Mornings in Mexico’, ‘The Plumed Serpent’, ‘The Princess’, en ‘The Woman who rode away’ is de man, die in een vreemd land bij een vreemd ras zichzelf vindt en nu inplaats van slechte gedichten en somber proza een taal schrijft, die de beste elementen van zijn vroeger verbrokkelde productie vereenigt.

Inplaats van realist is hij nu dichter. De inhoud dezer Mexicaansche romans en vertellingen volgt een ander maal.

A. DEN DOOLAARD